Podstawowe cele oceny ryzyka zawodowego

1. Podstawowym celem oceny ryzyka zawodowego jest zapewnienie możliwie najlepszej, w określonych warunkach, ochrony zdrowia i życia pracowników w pracy. Można to osiągnąć przede wszystkim przez wyeliminowanie zagrożeń związanych z pracą, a jeżeli jest to niemożliwe, przez odpowiednie ograniczenie ryzyka zawodowego, związanego z tymi zagrożeniami.
2. Ocenę ryzyka zawodowego przeprowadza się w taki sposób, aby umożliwić pracodawcy i/lub osobom zaangażowanym w działania związane z bezpieczeństwem i ochroną zdrowia w pracy:
   • zidentyfikowanie zagrożeń związanych z pracą oraz oszacowanie i wyznaczenie dopuszczalności związanego z nimi ryzyka zawodowego, a w następstwie zastosowanie odpowiednich środków ochrony, z uwzględnieniem obowiązujących wymagań prawa;
   • sprawdzenie, czy stosowane obecnie środki ochrony przed zagrożeniami w miejscu pracy są odpowiednie;
   • ustalanie priorytetów w działaniach zmierzających do eliminowania lub ograniczania ryzyka zawodowego, jeżeli są one potrzebne;
   • wykazanie, zarówno pracownikom i/lub ich przedstawicielom, jak i organom nadzoru i kontroli, że przeprowadzono identyfikację zagrożeń i zastosowano właściwe środki ochrony, eliminujące i/lub ograniczające ryzyko zawodowe, związane z zagrożeniami;
   • dokonanie odpowiedniego wyboru wyposażenia stanowisk pracy, materiałów oraz organizacji pracy, dostosowanych do możliwości psychofizycznych pracowników.
   • zapewnienie, że stosowane środki ochrony zbiorowej i indywidualnej, a także zmiany technologii oraz metod i organizacji pracy, podejmowane w celu ograniczenia ryzyka zawodowego, służą poprawie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników.
3. W praktyce ocena ryzyka zawodowego oznacza systematyczne identyfikowanie, monitorowanie i badanie wszystkich aspektów pracy. Ma to na celu określanie związanych z nią zagrożeń, które mogą spowodować wypadek przy pracy, chorobę lub złe samopoczucie pracownika. Działania te doprowadzą do stwierdzenia, czy zagrożenia te mogą być wyeliminowane. Jeżeli nie, to jakie środki ochrony powinny być zastosowane w celu odpowiedniego ograniczenia, wynikającego z nich ryzyka zawodowego.

Ogólne zasady przygotowywania oceny ryzyka zawodowego

1. W celu skutecznej realizacji obowiązku tej oceny, zaleca się przygotowanie, w konsultacji z pracownikami i/lub ich przedstawicielami, planu działań odnoszących się do oceny ryzyka zawodowego i jego udokumentowanie.
2. Plan taki zapewnia przeprowadzenie oceny w sposób systematyczny, z uwzględnieniem wszystkich aspektów pracy i wszystkich zagrożeń występujących w miejscu pracy i może uwzględniać w szczególności:
   • Wyznaczenie osób odpowiedzialnych za planowanie i koordynowanie działań związanych z oceną ryzyka zawodowego.
   • Wyznaczenie odpowiednich osób do przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego.
   • Szkolenie osób wyznaczonych do przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego.
   • Zaangażowanie przedstawicieli kierownictwa i pracowników w ocenę ryzyka zawodowego.
   • Zapewnienie osobom oceniającym ryzyko zawodowe dostępu do odpowiednich informacji i zasobów (w tym potrzebnych konsultacji i usług).
   • Planowanie i realizację wynikających z oceny działań, mających na celu wyeliminowanie lub ograniczenie ryzyka zawodowego.
   • Monitorowanie stosowanych środków ochrony w celu zapewnienia, że są one przez cały czas skuteczne.
   • Dokumentowanie oceny ryzyka zawodowego.
   • Informowanie pracowników o wynikach oceny ryzyka zawodowego i podejmowanych w jej wyniku działaniach, zmierzających do wyeliminowania lub ograniczenia tego ryzyka.
   • Przegląd i kontrolę wyników oceny ryzyka zawodowego oraz jej weryfikację.
3. Zaleca się, aby przy przygotowaniu oceny ryzyka zawodowego brać pod uwagę podane niżej zasady:
   • Ocenę ryzyka zawodowego przeprowadza się dla wszystkich stanowisk pracy – zarówno stacjonarnych, jak i niestacjonarnych i dla wszystkich prac – zarówno tych wykonywanych na co dzień, jak i tych przeprowadzanych okazjonalnie.
   • Dla stacjonarnych stanowisk pracy, na których realizowane są takie same zadania w tych samych warunkach (np. stanowiska pracy biurowej, stacjonarne stanowiska w zakładzie przemysłowym), ocena ryzyka zawodowego jest przeprowadzana dla normalnych warunków ich wykonywania i nie wymaga się jej powtarzania, jeśli warunki te nie ulegają zmianie lub nie zidentyfikowano nowych zagrożeń.
   • Dla niestacjonarnych stanowisk pracy, na których miejsce i warunki realizacji zadań ulegają ciągłym zmianom, podejście do oceny ryzyka zawodowego powinno uwzględniać te zmiany i zapewniać, że dla każdego z wykonywanych zadań zagrożenia zostały zidentyfikowane, a środki ochrony służące ograniczaniu związanego z nimi ryzyka zawodowego, są stosowane bez względu na zmianę miejsca odpowiednio do warunków ich wykonywania. Na przykład: zasady pracy na rusztowaniach są takie same dla wszystkich placów budów, osoby sprzątające powinny przestrzegać określonych zasad przy czyszczeniu podłóg lub myciu okien w różnych pomieszczeniach itp.
   • W celu usprawnienia przebiegu oceny można wyróżnić grupy stanowisk, na których wykonywane są w tych samych warunkach te same zadania i, na których występują te same zagrożenia. Nie jest wymagane wówczas przeprowadzanie oceny dla każdego z tych stanowisk z osobna; na ogół wystarczy identyfikacja zagrożeń i ocena ryzyka zawodowego, przeprowadzona dla jednego stanowiska z tej grupy i sprawdzenie, czy na pozostałych stanowiskach z tej grupy nie występują dodatkowe zagrożenia. Mogą to być np. zagrożenia, wynikające z pracy wykonywanej na stanowiskach sąsiednich (np. hałas, zapylenie), czy też obecności osób spoza organizacji.
   • Przy ocenie ryzyka zawodowego konieczne jest uwzględnienie czynników związanych z organizacją pracy. Powinny być one przedmiotem analizy przed przystąpieniem do identyfikacji zagrożeń, związanych z czynnikami szkodliwymi, niebezpiecznymi i uciążliwymi w środowisku pracy. Dotyczy to szerokiego zakresu zagadnień, a w szczególności zapewnienia:
     • potrzebnych do wykonywania pracy kwalifikacji i badań lekarskich;
     • szkolenia i informowania w sprawach, dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym przygotowania wymaganych prawem instrukcji bezpiecznego wykonywania pracy;
     • wymaganych przeglądów i konserwacji maszyn i innych urządzeń technicznych;
     • odpowiedniej organizacji czasu pracy;
     • odpowiedniej współpracy z podwykonawcami i/lub pracownikami innego pracodawcy, którzy wykonują pracę w tym samym miejscu;
     • informowania o zagrożeniach osób odwiedzających organizację itp.
   • Wybór metod wykorzystywanych w procesie oceny ryzyka zawodowego do identyfikacji zagrożeń na stanowiskach pracy oraz oszacowania ryzyka zawodowego, zależy przede wszystkim od przedmiotu oceny. W przypadku miejsc pracy, w których zagrożenia są dobrze znane i łatwe do zidentyfikowania, ocena ryzyka może być procesem bardzo prostym. Identyfikacja zagrożeń i oszacowanie związanego z nimi ryzyka zawodowego może opierać się na osądach, niewymagających wiedzy specjalistycznej, ani skomplikowanych technik pomiarowych i obliczeniowych. Taka sytuacja może dotyczyć np. oceny ryzyka zawodowego przy pracach biurowych. W innych przypadkach, w celu przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego, może okazać się konieczne wykonanie pomiarów czynników szkodliwych w środowisku pracy.

Osoby przeprowadzające ocenę ryzyka zawodowego

1. W każdej organizacji decyzje, dotyczące wyznaczenia osób do przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego, podejmuje pracodawca. Osobami wyznaczonymi do udziału w ocenie ryzyka zawodowego mogą być na przykład:
   • Pracownik służby bhp lub osoba wykonująca zadania służby bhp (w małej firmie może to być sam pracodawca), dla której udział w ocenie ryzyka zawodowego jest zadaniem, wynikającym z przepisów prawa.
   • Lekarz medycyny pracy, którego udział może być niezbędny, zwłaszcza w przypadku oceny ryzyka zawodowego osób szczególnie podatnych na oddziaływanie zagrożeń, jak np. osoby niepełnosprawne czy też pracownicy starsi.
   • Osoby kierujące pracownikami.
   • Pracownicy i/lub ich przedstawiciele.
2. Zaleca się, aby tam, gdzie to możliwe, ocena ryzyka zawodowego była przeprowadzana przez powołane do tego celu zespoły, w skład których wchodzą osoby kierujące pracownikami oraz pracownicy i/lub ich przedstawiciele, nie zaś wyłącznie przez pracownika służby bhp lub osobę wykonującą zadania służby bhp.
3. Zaleca się, aby osoby oceniające ryzyko zawodowe:
   • Znały i rozumiały zasady oceny ryzyka zawodowego.
   • Posiadały wiedzę niezbędną do identyfikowania zagrożeń na ocenianych stanowiskach pracy.
   • Umiały ocenić szkodliwe następstwa występujących zagrożeń.
   • Umiały określić prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnych dla zdrowia i życia pracowników następstw tych zagrożeń.
4. Dodatkowo, zaleca się, aby osoby te potrafiły formułować propozycje działań prowadzących do eliminowania lub ograniczania ryzyka zawodowego, a także oceniać ich skuteczność oraz identyfikować te problemy, które powinny być rozwiązane z udziałem ekspertów zewnętrznych.
5. Zaleca się, aby każdy pracownik uczestniczył w ocenie ryzyka zawodowego na swoim stanowisku pracy. Pracownicy mogą udzielać informacji o występujących na stanowisku zagrożeniach i sposobie, w jaki te zagrożenia postrzegają; mogą oni na przykład zwrócić uwagę na zbyt szybkie tempo pracy i związany z nim stres, a także na konieczność przyjmowania podczas pracy pozycji, powodującej bóle mięśni i zmęczenie, co dla osób oceniających jest często trudne do ustalenia. W każdym przypadku konieczne jest konsultowanie z pracownikami i/lub ich przedstawicielami przebiegu i wyników oceny ryzyka zawodowego oraz opracowywanych w wyniku oceny planów działań zapobiegawczych i korygujących.

Podstawowe etapy oceny ryzyka zawodowego

Ocena ryzyka zawodowego może być traktowana jako proces wieloetapowy i przeprowadzana „krok po kroku”; w następstwie tej oceny powinny być, jeżeli to potrzebne, podejmowane wynikające z niej działania korygujące i zapobiegawcze (patrz Rysunek nr 1).

Informacje potrzebne do oceny ryzyka zawodowego

1. Do oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy są wykorzystywane w szczególności informacje, dotyczące:
   • Lokalizacji stanowiska pracy i/lub realizowanych na nim zadań.
   • Osób, pracujących na stanowisku, ze szczególnym uwzględnieniem osób szczególnie podatnych na oddziaływanie zagrożeń, takich jak np. kobiety w ciąży, młodociani, pracownicy starsi, osoby niepełnosprawne, dla których często celowe jest ustalanie szczególnych kryteriów dopuszczalności ryzyka zawodowego.
   • Stosowanych środków pracy, materiałów i wykonywanych operacji technologicznych.
   • Wykonywanych zadań, czynności oraz sposobu i czasu ich wykonywania przez pracujące na stanowisku osoby (z uwzględnieniem zadań nieprodukcyjnych, jak np. konserwacja maszyn lub sprzątanie stanowiska pracy).
   • Wymagań przepisów prawnych i norm, odnoszących się do analizowanego stanowiska.
   • Zagrożeń, które już zostały zidentyfikowane, i ich źródeł.
   • Zagrożeń zewnętrznych mogących negatywnie wpłynąć na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników.
   • Możliwych skutków występujących zagrożeń.
   • Stosowanych środków ochrony.
   • Wypadków przy pracy oraz zdarzeń potencjalnie wypadkowych.
   • Chorób zawodowych oraz innych dolegliwości zdrowotnych występujących na analizowanych i podobnych stanowiskach pracy.
   • Działań osób niezatrudnionych na ocenianym stanowisku pracy, które mogą powodować dodatkowe zagrożenia.
   • Psychospołecznego środowiska pracy.
   • Zmian, w tym zmian przejściowych i ich wpływ na procesy, materiały, środowisko pracy.
2. Źródłami tych informacji mogą być:
   • Dane techniczne o stosowanych na stanowisku maszynach i urządzeniach.
   • Dokumentacja techniczno-ruchowa i instrukcje stanowiskowe.
   • Nowe projekty: stanowisk pracy, instalacji maszyn i urządzeń.
   • Wyniki pomiarów czynników szkodliwych i/lub niebezpiecznych, a także uciążliwych, występujących na stanowisku pracy.
   • Wyniki badań ankietowych, odnoszących się do psychospołecznego środowiska pracy.
   • Dokumentacja, dotycząca
     • wypadków przy pracy i zdarzeń potencjalnie wypadkowych.
     • chorób zawodowych i innych chorób związanych z pracą.
     • szkoleń i badań lekarskich pracowników.
   • Przepisy prawne i normy techniczne.
   • Literatura naukowo-techniczna.
   • Karty charakterystyk substancji chemicznych itp.
3. Informacji o analizowanym stanowisku mogą dostarczyć również:
   • Obserwacja środowiska pracy, w tym stosowanych środków pracy, zadań wykonywanych na stanowisku pracy i poza stanowiskiem pracy;
   • Wywiady z pracownikami i/lub ich przedstawicielami.
   • Obserwacja czynników zewnętrznych, które mogą wpłynąć na stanowisko pracy (np. prace wykonywane przez pracowników na innych stanowiskach pracy, czynniki atmosferyczne).
   • Analiza organizacji działań, których celem jest zapewnienie właściwych warunków pracy.
4. W celu identyfikacji czynników związanych z organizacją pracy, które mogą znacząco wpływać na ryzyko zawodowe wynikające z czynników zagrażających, występujących w środowisku pracy, zaleca się zebranie i przeanalizowanie informacji dotyczących w szczególności:
   • Szkolenia i informowania pracowników.
   • Instrukcji bezpiecznego wykonywania pracy.
   • Zgodności maszyn i innych urządzeń technicznych z wymaganiami bezpieczeństwa.
   • Monitorowania stosowanych środków ochrony, w celu zapewnienia, że są one właściwie stosowane i że są skuteczne.
   • Stanu pomieszczeń pracy.
   • Organizacji czasu pracy, itp.
5. Zebranie informacji dotyczących psychospołecznego środowiska pracy może być związane z koniecznością przeprowadzenia badań ankietowych wśród pracowników. Można przy tym rozważyć potrzebę wprowadzenia regularnego systemu monitorowania psychospołecznego środowiska pracy, jeśli taki nie został dotychczas wprowadzony.
6. W przypadku jednoczesnej pracy w tym samym miejscu pracowników zatrudnionych przez różnych pracodawców (np. wykonywania przez podwykonawcę pracy na terenie zleceniodawcy), zaleca się ścisłą współpracę osób oceniających ryzyko w obu organizacjach, w celu uwzględnienia wszystkich zagrożeń z tego wynikających. W każdym przypadku konieczne jest przeprowadzenie wywiadów z pracownikami, zatrudnionymi na ocenianych stanowiskach pracy w celu pozyskania informacji o dostrzeganych przez nich zagrożeniach oraz ewentualnych dolegliwościach, wynikających z wykonywania pracy.

Identyfikacja zagrożeń

1. Zebrane informacje są analizowane w celu zidentyfikowania występujących zagrożeń. Metodę wykorzystywaną do identyfikowania zagrożeń ustala się w zależności od zakresu oceny i występujących zagrożeń.
2. Do identyfikacji zagrożeń na stanowiskach pracy zaleca się stosować metody jak najprostsze. Do metod powszechnie stosowanych należą przede wszystkim listy kontrolne, które mogą być opracowywane na przykład z wykorzystaniem wykazów czynników szkodliwych i/lub niebezpiecznych, zawartych w obowiązujących przepisach i normach. Nie zaleca się jednak ograniczać identyfikacji do zagrożeń wymienionych na liście, która jest jedynie narzędziem wspomagającym.
3. Na etapie identyfikacji zagrożeń przydatna jest przede wszystkim dotychczasowa wiedza na temat zagrożeń występujących na analizowanym stanowisku pracy. W każdym przypadku celowe jest sprawdzenie, czy wszystkie zagrożenia zostały zidentyfikowane i czy dostępne na ich temat informacje (jak np. wyniki pomiarów i obliczeń wartości wielkości charakteryzujących zagrożenie) są wystarczające do oceny ryzyka zawodowego.
4. Wynikiem identyfikacji zagrożeń może być w szczególności:
   • Pełne zidentyfikowanie występujących na stanowisku pracy zagrożeń.
   • Wskazanie tych zagrożeń i/lub obszarów, dla których osoby wyznaczone do oceny ryzyka zawodowego mogą ją przeprowadzić na podstawie zebranych informacji samodzielnie oraz tych zagrożeń i/lub obszarów, dla których ryzyko zawodowe może być ocenione po uzyskaniu dodatkowych informacji lub z pomocą dodatkowych ekspertów. Dla tych zagrożeń przygotowuje się plan dalszych działań w celu dokonania oceny.
5. Do sytuacji, w których niezbędne jest pozyskanie dodatkowych informacji i zaangażowanie dodatkowych ekspertów, należą na przykład:
   • Brak aktualnych pomiarów czynników szkodliwych na stanowisku pracy, uniemożliwiający odpowiednią, zgodną z wymaganiami prawa ocenę ryzyka zawodowego.
   • Brak dokumentacji potwierdzającej zgodność wykorzystywanych maszyn z wymaganiami bezpieczeństwa lub brak udokumentowanych konserwacji i przeglądów maszyn.
   • Brak wymaganej dokumentacji dla stosowanych substancji niebezpiecznych.
6. Wskazanie zagrożeń związanych z organizacją pracy, które w każdym przypadku powinny zostać wyeliminowane w celu zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na stanowisku pracy, jak na przykład brak rozwiązań organizacyjnych zapewniających:
   • Odpowiednią realizację szkolenia i informowania w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
   • Dostępność aktualnych instrukcji bezpiecznego wykonywania pracy.
   • Odpowiednią konserwację i przeglądy maszyn i innych urządzeń technicznych.
   • Przestrzeganie wymagań odnośnie do czasu pracy, itp.

Oszacowanie ryzyka zawodowego

1. Oszacowanie ryzyka zawodowego, związanego z zagrożeniami zidentyfikowanymi na stanowiskach pracy polega na ustaleniu:
   • Prawdopodobieństwa wystąpienia niekorzystnych dla zdrowia i życia pracowników następstw tych zagrożeń.
   • Ciężkości tych następstw.
2. Do oszacowania ryzyka zawodowego można wykorzystywać różne metody, w zależności od występujących zagrożeń i potrzeb organizacji.
3. Dla stanowisk pracy, na których zagrożenia są łatwe do zidentyfikowania, związane z nimi ryzyko dobrze znane, a środki jego ograniczania dostępne, oszacowanie ryzyka nie wymaga na ogół szerszej wiedzy specjalistycznej i może się opierać na osądach osób przeprowadzających ocenę.
4. Zaleca się, jeżeli to możliwe i uzasadnione, wykorzystywanie do oszacowania ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy takich metod, których stosowanie nie wymaga szerokiej wiedzy eksperckiej, i które mogą być w łatwy sposób wykorzystywane do wyznaczenia dopuszczalności ryzyka zawodowego oraz właściwego zaplanowania działań korygujących i zapobiegawczych.
5. Pracodawca może wybrać taką metodę oszacowania ryzyka zawodowego, która zgodnie z jego wiedzą i doświadczeniem najlepiej odpowiada potrzebom organizacji. Zwraca się uwagę, że do oszacowania ryzyka związanego z różnymi rodzajami zagrożeń może się okazać konieczne stosowanie różnych metod.
6. Zaleca się, aby przyjęta metoda oszacowania ryzyka zawodowego była odpowiednia do zagrożenia i umożliwiała uwzględnienie wymagań prawa w procesie oceny tego ryzyka, na przykład dla czynników szkodliwych w środowisku pracy konieczne jest uwzględnienie przy oszacowaniu ryzyka zawodowego wyników pomiarów ich stężeń i natężeń, wykonywanych zgodnie z wymaganiami prawa. Dla zagrożeń nowo powstających, takich jak np. pozycja przy pracy, czy też obciążenie psychiczne, może się okazać konieczne wykorzystanie wiedzy eksperckiej.
7. Zaleca się, aby przyjęta metoda oszacowania ryzyka zawodowego była bardziej proaktywna niż reaktywna, ułatwiająca ustalenie priorytetów w działaniach mających na celu eliminację i/lub ograniczenie zagrożeń jak również możliwość zastosowania odpowiednich środków nadzoru.
8. Nie jest celowe podejmowanie prób oszacowania ryzyka zawodowego, związanego z równoczesnym oddziaływaniem wszystkich zagrożeń występujących na stanowisku pracy, gdyż jego wyniki nie służą osiągnięciu podstawowego celu oceny ryzyka zawodowego, jakim jest zapewnienie pracownikom ochrony przed zagrożeniami związanymi z pracą. Niemniej jednak, oceniając ryzyko zawodowe związane z poszczególnymi zagrożeniami, można, tam gdzie to możliwe, wziąć pod uwagę ich interakcje i ewentualnie uwzględnić je w wynikach oceny.

Szacowanie ryzyka w skali 3 i 5 stopniowej. Ocena ryzyka zawodowego.

1. Przy oszacowaniu ryzyka zawodowego, ciężkość szkodliwych następstw zagrożenia i prawdopodobieństwo ich wystąpienia można określić, stosując niżej wymienione wskazówki:
   • Do następstw o małej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które nie powodują długotrwałych dolegliwości i absencji w pracy. Są to czasowe pogorszenia stanu zdrowia, takie jak niewielkie stłuczenia i zranienia, podrażnienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy itp.
   • Do następstw o średniej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które powodują niewielkie, ale długotrwałe lub nawracające okresowo dolegliwości i są związane z krótkimi okresami absencji. Są to np. zranienia, oparzenia II stopnia na niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne, nieskomplikowane złamania, zespoły przeciążeniowe układu mięśniowo-szkieletowego (np. zapalenie ścięgna) itp.
   • Do następstw o dużej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które powodują ciężkie i stałe dolegliwości i/lub śmierć. Są to np. oparzenia III stopnia, oparzenia II stopnia dużej powierzchni ciała, amputacje, skomplikowane złamania z następową dysfunkcją, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narządów wewnętrznych i układu nerwowego, w wyniku narażenia na czynniki chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenia słuchu, astma, zaćma itp.
   • Do mało prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które nie powinny wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika.
   • Do prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić nie więcej, niż kilkakrotnie, podczas okresu aktywności zawodowej pracownika.
   • Do wysoce prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić wielokrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika.
2. W celu uwzględnienia w przeprowadzanej w ocenie ryzyka zawodowego wymagań prawa, dotyczących najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) i natężeń (NDN) czynników szkodliwych w środowisku pracy zaleca się dla tych czynników, dla których wartości NDS i NDN zostały ustalone, oszacować ryzyko zawodowe na podstawie wartości wielkości charakteryzujących narażenie wyznaczonych z pomiarów.

Wyznaczanie dopuszczalności ryzyka zawodowego

1. Podstawowym kryterium dopuszczalności ryzyka zawodowego są wymagania obowiązujących przepisów prawnych i innych dokumentów normatywnych. W przypadku braku odpowiednich wymagań przepisów prawnych i innych w określonych obszarach, zaleca się, aby organizacje ustalały własne kryteria dopuszczalności ryzyka zawodowego, z uwzględnieniem opinii ekspertów z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy, własnych doświadczeń oraz opinii pracowników. Dążąc do poprawy warunków pracy, organizacje mogą również ustalać własne kryteria dopuszczalności ryzyka zawodowego, oparte na wymaganiach wyższych od wymagań przepisów prawnych i innych dokumentów normatywnych.
2. Dopuszczalność ryzyka zawodowego można na ogół wyznaczyć bezpośrednio na podstawie jego oszacowania.
3. W przypadku wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego na podstawie jego oszacowania szczególnie ważne jest zwrócenie uwagi na zgodność z kryteriami dopuszczalności wynikającymi z wymagań prawa.

Działania wynikające z oceny ryzyka zawodowego

1. Wyniki oceny ryzyka zawodowego, umożliwiają w szczególności:
   • Stwierdzenie, czy ryzyko zawodowe związane z występującymi zagrożeniami zostało właściwie ograniczone.
   • Jeżeli nie, to jakie działania (korygujące i/lub zapobiegawcze) należy podjąć w celu wyeliminowania lub odpowiedniego ograniczenia tego ryzyka.
   • Ustalenie środków kontroli i nadzoru ryzyka zawodowego w organizacji.
   • Czy można poprawić bezpieczeństwo i ochronę zdrowia pracowników w pracy.
2. Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego oraz zalecenia dotyczące działań wynikających z oceny tego ryzyka podano na Rysunku nr 5 (dla ryzyka zawodowego oszacowanego w skali trójstopniowej) oraz na Rysunku nr 6 (dla ryzyka zawodowego oszacowanego w skali pięciostopniowej).
3. Zaleca się, aby zastosowane w następstwie oceny ryzyka zawodowego działania zapobiegawcze i korygujące:
   • Zapewniały zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników.
   • Były zintegrowane z działalnością prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zakładu pracy.
4. Przy planowaniu tych działań zaleca się uwzględniać konieczność eliminowania i/lub ograniczania ryzyka zawodowego w szczególności przez:
   • Likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania.
   • Dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, w szczególności przez odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn i innych urządzeń technicznych oraz narzędzi pracy, a także metod produkcji i pracy, z uwzględnieniem zmniejszenia uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, oraz ograniczenia negatywnego wpływu takiej pracy na zdrowie pracowników.
   • Stosowanie nowych rozwiązań technicznych.
   • Zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urządzeń, substancji i innych materiałów – bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi.
   • Nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej.
   • Instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
5. Przed realizacją, wynikającego z oceny ryzyka zawodowego planu działań korygujących i/lub zapobiegawczych, zaleca się dokonać przeglądu tego planu w celu stwierdzenia:
   • Czy proponowane działania doprowadzą do wymaganego ograniczenia ryzyka zawodowego?
   • Czy w wyniku realizacji planu nie powstaną nowe zagrożenia?
   • Czy można wybrać inne, bardziej skuteczne działania?
   • Co sądzą pracownicy o potrzebie realizacji i skuteczności planowanych działań?
6. Po zrealizowaniu zaplanowanych działań, należy przeprowadzić kolejną ocenę ryzyka zawodowego, umożliwiającą sprawdzenie ich skuteczności.

Dokumentowanie wyników oceny ryzyka zawodowego

1. Ocena ryzyka zawodowego powinna być, zgodnie z wymaganiami prawa, udokumentowana. Dokument potwierdzający dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinien zawierać w szczególności informacje takie, jak:
   • Opis ocenianego stanowiska pracy, w tym informacje dotyczące:
     • Stosowanych maszyn, narzędzi, a także materiałów.
     • Wykonywanych zadań.
     • Występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy.
     • Stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej.
     • Osób pracujących na tym stanowisku, ze szczególnym uwzględnieniem osób szczególnie podatnych na zagrożenia.
   • Wyniki oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko.
   • Data przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny.
2. Brak jest ustalonego prawem wzoru dokumentu do rejestrowania wyników oceny ryzyka zawodowego. Tam gdzie to uzasadnione, zaleca się, aby dokument ten wskazywał dokumenty związane (np. zawierające informacje wykorzystywane do oceny, potwierdzające opracowanie i wdrożenie planu działań, wynikających z oceny ryzyka zawodowego lub monitorowanie wprowadzonych środków ochrony).
3. Zaleca się, aby wyniki oceny ryzyka zawodowego były udokumentowane przy współudziale pracowników i/lub ich przedstawicieli i były dla nich dostępne. W każdym przypadku pracownicy powinni zostać poinformowani o wynikach oceny ryzyka zawodowego na ich stanowiskach pracy i o działaniach podjętych w wyniku oceny.

Monitorowanie skuteczności stosowanych środków ochronnych. Ocena ryzyka zawodowego.

1. Zaleca się wprowadzić rozwiązania organizacyjne, umożliwiające monitorowanie i ocenę skuteczności środków ochrony zastosowanych w wyniku oceny ryzyka zawodowego w celu zapewnienia, że ich skuteczność pozostaje niezmieniona, a ryzyko jest właściwie ograniczane. Zaleca się, aby informacje uzyskane w procesie monitorowania były wykorzystywane do przeglądu i weryfikacji oceny ryzyka zawodowego.
2. Zaleca się wprowadzić rozwiązania organizacyjne, umożliwiające rozpoznawanie nowo powstających czynników ryzyka zawodowego, które mogą być identyfikowane np. w wyniku analizowania absencji chorobowej pracowników lub badań ankietowych, odnoszących się do dolegliwości związanych z pracą.

Przegląd i weryfikacja. Ocena ryzyka zawodowego

1. Zaleca się okresowo dokonywać przeglądu przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego w celu stwierdzenia, czy jej wyniki są nadal aktualne, czy uwzględnia ona nowo powstające zagrożenia i czy w świetle postępu nauki i techniki, można wyeliminować istniejące zagrożenia lub skuteczniej ograniczyć ryzyko zawodowe.
2. Konieczne jest przeprowadzenie ponownej oceny ryzyka zawodowego każdorazowo po zaistnieniu zdarzenia wypadkowego (np. wypadku przy pracy, wypadku zrównanego z wypadkiem przy pracy). Celem tego działania jest uwzględnienie w procesie oceny ryzyka zawodowego zagrożenia, którego aktywizacja doprowadziła do wypadku oraz ustalenie spójnych z postępowaniem powypadkowym działań profilaktycznych.
3. Przeglądu tego dokonuje się również zawsze wówczas, gdy wykorzystywane do oceny informacje straciły swoją aktualność, a w szczególności w następujących sytuacjach:
   • Przy tworzeniu nowych stanowisk pracy.
   • Przy wprowadzaniu zmian na stanowiskach pracy (np. technologicznych lub organizacyjnych, w tym zmian osób pracujących na stanowisku pracy lub ich stanu zdrowia).
   • Po zmianie obowiązujących wymagań, odnoszących się do ocenianych stanowisk pracy.
   • Po stwierdzeniu, że stosowane środki ochrony są nieskuteczne lub niewłaściwe w świetle nowych informacji.
   • Jeżeli istnieje konieczność wprowadzenia zmian w stosowanych środkach ochrony, stwierdzona np. w wyniku monitorowania ich funkcjonowania, badania wypadku przy pracy lub zdarzenia potencjalnie wypadkowego, a także badania przyczyn chorób zawodowych i dolegliwości związanych z pracą.
4. W przypadku stwierdzenia w wyniku przeglądu, że wyniki przeprowadzonej wcześniej oceny są nieaktualne, ocenę należy powtórzyć, biorąc pod uwagę nowe warunki.

Polecamy również: Instrukcje Bezpieczeństwa Pożarowego